Δευτέρα 26 Οκτωβρίου 2020

ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΩΝ ΝΕΖΕΡΩΝ ΚΑΙ Η ΑΜΦΙΛΕΓΟΜΕΝΗ ΚΑΣΤΡΟΧΩΡΑ

Παρουσίαση: Αθανάσιος Νικ. Στάμος

 Οι Φράγκοι Σταυροφόροι, μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης το 1204, κατέβηκαν στη Πελοπόννησο και την υπέταξαν. Διένειμαν τη γη σε φέουδα, η Χαλανδρίτσα είχε 4 φέουδα και ο κάθε φεουδάρχης είχε στη κατοχή του μεγάλες εκτάσεις γης να νέμεται, να εισπράττει δηλαδή υψηλή φορολογία.

  Οι φεουδάρχες αντιμετώπιζαν συχνά τις αντιδράσεις των ντόπιων κατοίκων ένεκα της υψηλής φορολογίας που τους επέβαλλαν, και επειδή κατά τον Πανεπιστημιακό Ιστορικό καθηγητή Γεώργιο Λιακόπουλο, «ο «εχθρός» μπορούσε να εμφανιστεί οπουδήποτε και ν’ αμφισβητήσει την κυριαρχία κάποιου ηγεμόνα, έδωσαν ιδιαίτερη προσοχή στην οργάνωση του χώρου με την οικοδόμηση φρουρίων απανταχού της χερσονήσου.  Σ’ αυτή την εποχή [13ος-15ος αιώνας] ανάγεται το οικιστικό μοντέλο της υστερομεσαιωνικής Πελοποννήσου το οποίο θέλει μεγάλου μεγέθους τειχισμένα χωριά ή Πόλεις να δορυφορούνται από μικρότερα χωριά…Στα Οθωμανικά χρόνια τα μεγαλύτερα τιμάρια ιδρύθηκαν γύρω από τέτοια Κέντρα» (Γ. Λιακόπουλος η Πελοπόννησος κατά τη πρώτη Οθωμανοκρατία 1460-1688 σελ.61). 

 «Ο όρος κάστρο αφορά κυρίως μεσαιωνικές οχυρωματικές κατασκευές».
 Σε διάστημα 200 ετών παραμονής τους στη Πελοπόννησο οι Φράγκοι είχαν κατασκευάσει περισσότερα από 150 οχυρά κάστρα σε μεγάλες Πόλεις και κεφαλοχώρια, κατά μια Ενετική έκθεση που αναφέρει ο Γερμανός ιστορικός Μίλερ στη μονογραφία του, (Οι ηγεμόνες της Πελοποννήσου σελ.23). Αυτοί οι σκληροί άρχοντες εισβολείς, με τους συνεχείς πολέμους αλληλοεξόντωσης, εξαφανίστηκαν και επεκράτησαν οι Ενετοί και οι Τούρκοι.

 Το 1461μχ οι Τούρκοι, μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453, κατέβηκαν και στην Πελοπόννησο για να την υποτάξουν. Συναντούσαν όμως μεγάλη αντίσταση από τα περισσότερα Φράγκικα κάστρα και από μερικά Βυζαντινά και ήταν υποχρεωμένοι να τα καταλάβουν με τα όπλα ή με άλλα μέσα όπως φυσικά έγινε και με το κάστρο των Νεζερών το οποίο, όπως λέγεται, ήταν απόρθητο, το πολιόρκησαν για μεγάλο χρονικό διάστημα και επειδή βρήκαν σθεναρή αντίσταση από τους αμυνόμενους, εστίασαν τη προσοχή τους στην ύδρευσή του.  Ήταν ένας από τους μοναδικούς τρόπους για να το κατακτήσουν. Το Κάστρο για την ύδρευσή του συνδεόταν με υπόγειο αγωγό (κερίζι) με τη πηγή «βλάχους» μια τοποθεσία που βρίσκεται Ανατολικά από το χωριό Λακκώματα. Οι πολιορκητές εντόπισαν το σημείο του αγωγού από τη μαρτυρία μιας γριάς που τους υπέδειξε τον τρόπο με το απότιστο άλογο, για να το πάρουν.

 Το κάστρο έφερε το όνομα κάστρο Εζερού ή κάστρο Νεζερών, βρισκόταν στη συμβολή των ποταμών Αϊβλασίτικο και Λακκωματέϊκο που σχηματίζουν τον ποταμό Πείρο που χύνεται στο Πατραϊκό κόλπο. Το κάστρο είναι μικρό σε μέγεθος, σε αυγοειδή μορφή και εκτείνεται σε απότομη και επικλινή έκταση σε βραχώδη τοποθεσία από τη ΝΔ πλευρά και έχει περίμετρο 600μ.κατά τον Αμφιτρείδη που με το φωτογραφικό του φακό το κατέγραψε.
 
 Προφορικές Μαρτυρίες για το Κάστρο Νεζερών Πρώτη φορά άκουσα για το κάστρο Εζερού στα Λακκώματα απο τον Ανδρέα Κανελλάκη στο παντοπωλείο κατάστημά του που συζητούσε μαζί με άλλους κατοίκους του χωριού. Γνώριζε πολλές λεπτομέρειες για την ιστορία του κάστρου, ήταν άνθρωπος μορφωμένος, απόφοιτος του Σχολαρχείου εκείνης της εποχής, αλλά εγώ μικρό σχολιαρούδι τότε δεν έδινα και μεγάλη σημασία στη συζήτηση. Είχα στρέψει τη προσοχή μου στα χρωματιστά χαρτιά της τράπουλας και στο παιχνίδι Κάποια στιγμή μου λέει, «κοίταξε να μάθεις γράμματα και όχι παιχνίδια με τα χαρτιά της τράπουλας Θανασάκη».

 Όταν έγινα έφηβος και γυμνασιόπαιδας πλέον, με ώριμη σκέψη και πλήθος αποριών σχετικά με τη φύση και ύπαρξη του ανθρώπου επί της γης, τη δημιουργία του σύμπαντος με τον έναστρο ουρανό την ανομοιομορφία του εδάφους και τη θάλασσα, πάντα ρωτούσα τους μεγαλύτερους και σοφότερους από μένα και συγκεκριμένα τη δεκαετία 1950-60, όταν πήγαινα φόρτωμα σιτηρών, με το ζώο μου στο μύλο για άλεση, παρατηρούσα ένα σπάραγμα γέφυρας στη δεξιά όχθη του ποταμού 50-60 μέτρα από τη γέφυρα που υπάρχει στους μύλους με κατεύθυνση το χωριό Ρίκαβα. Γιατί να υπάρχει το σπάραγμα σ’ εκείνο το σημείο και η εκκλησία του Αγ. Δημητρίου, μακριά από τα γύρω χωριά μόνη μέσα στην ερημιά και κοντά στο βράχο; Αναλογιζόμουνα. 

 Κάποια εποχή αυτής τη περιόδου 1950-60, ο μυλωνάς μπάρμπα Γιάννης Σμυρίλιος από τη Ρίκαβα, που λειτουργούσε το μύλο, κατά την αναμονή της άλεσης, σε ερώτησή μου ποια ερμηνεία δίνει για το περίεργο τοιχίο που υπάρχει απέναντι στην όχθη του ποταμού, μου είπε ότι «από εκείνο το σημείο ξεκινούσε μια πέτρινη γέφυρα με πολλές καμάρες και ακουμπούσε κοντά στην εκκλησία του Αη Δημήτρη. Ότι ήταν η κυρία επικοινωνία των κατοίκων του κάστρου της Χώρας, με την απέναντι περιοχή. Εκεί πίσω από το βράχο πάνω από την εκκλησία ήταν το μεγάλο χωριό η Χώρα Εζερού που κατέστρεψαν οι Τούρκοι όταν υποδούλωσαν τη Πατρίδα μας μετά την πτώση της Πόλης. Ήταν ένα πολύ πλούσιο μεγαλοχώρι. Τώρα είναι ερείπια εκεί, όλα καταστραμμένα. Αργότερα έγιναν και κατολισθήσεις εκεί και ισοπεδώθηκαν τα πάντα». Η μαρτυρία αυτή του γέροντα, μου έδωσε αφορμή να κάνω περισσότερες έρευνες γύρω από το κάστρο Εζερού και της Χώρας. 
Ο Ναός του Αγίου Δημητρίου κάλυπτε τις θρησκευτικές ανάγκες των κατοίκων αυτού του καστροχωρίου και η γέφυρα την επικοινωνία με τη Νότια περιοχή της περιφέρειας Λακκωμάτων, Σποδιάνας και άλλων Νοτιοδυτικών περιοχών. Το σπάραγμα της γέφυρας υπήρχε μέχρι τα πρόσφατα χρόνια (ίσως να υπάρχει ακόμα, αν δεν το κατέστρεψε η μπολντόζα κατά τη διαμόρφωση του οδοστρώματος. 

  Άλλη σχετική μαρτυρία είναι του Γεωργίου Πετρούτσου από τη Σποδιάνα όταν τον συνάντησα στο σπίτι του το 1996. και αυτός γνώριζε το σπάραγμα της γέφυρας στους μύλους και μου έδωσε και αυτός την ίδια ερμηνεία του σπαράγματος.
 Ο ίδιος μου διηγήθηκε τη πτώση του κάστρου στους Τούρκους πριν μερικούς αιώνες, όπως την είχε ακούσει από τους παλαιότερους κατοίκους της περιοχής μας. «Κατά τη πολιορκία του κάστρου από τους Τούρκους είπε, παρουσιάστηκε στους αξιωματικούς της πολιορκίας μια γριά γυναίκα και τους είπε ότι, για να κατακτήσουν το κάστρο, πρέπει να κόψουν το νερό και ότι αν αφήσουν ένα άλογο απότιστο για μερικές ημέρες, το άλογο θα ψάξει με το πόδι του να βρει από πού περνάει το υπόγειο αυλάκι με το νερό. Έτσι έγινε. Βρέθηκε από το άλογο ο υπόγειος αγωγός και οι Τούρκοι έκοψαν το νερό και έπεσε το κάστρο στους κατακτητές». 

 Ο Πετρούτσος μου έδωσε και ένα άλλο ακόμα στοιχείο για το κάστρο. Πήγαμε οι δύο μας με το αυτοκίνητό μου στο σημείο που είναι ορατό το εγχείρημα των κατακτητών που έκοψαν το νερό των κατοίκων του κάστρου. Είναι ορατός ο καταστραμμένος υδάτινος αγωγός στο ύψωμα απέναντι και ΒΑ. των Λακκωμάτων. Μάλιστα ο αγωγός, όπως δείχνουν τα υπάρχοντα υπολείμματα «διέθετε εσωτερική επένδυση από στεγανωτικό κονίαμα και η γραμμή του ανοίγματος καλυπτόταν με τεμάχια από κυρτά κεραμίδια οροφής κομμένα στο κατάλληλο μέγεθος και συγκολλημένα με παχύ ασβεστοκονίαμα σε ολόκληρη την υδάτινη αρτηρία» μέχρι το κάστρο, μια παμπάλαια τεχνική (το γνωστό κερίζι) που φτάνει μέχρι το πρόσφατο παρελθόν..

 Παρόμοια ερμηνεία μου έδωσε και ο Χαράλαμπος Σκιαδάς από τη Σποδιάνα το 1995 που είχε ακούσει από τους παππούδες και προπαππούδες του που έλκουν καταγωγή από τη Ρίκαβα, χωριό πλησίον του κάστρου. Αυτός μου φανέρωσε και τη πηγή υδροληψίας του κάστρου, «βλάχους» περιοχής Λακκωμάτων.

 Για τη πτώση του κάστρου δεν έχουμε σίγουρη και τεκμηριωμένη χρονολογία. Οι Τούρκοι ήρθαν στη Πελοπόννησο το 1461 και άρχισαν τη πολιορκία και κατάληψη των υπαρχόντων Βυζαντινών και Φράγκικων Κάστρων και Φρουρίων. Το κάστρο των Νεζερών εθεωρείτο απόρθητο και φυσικά ενδιέφερε τους Τούρκους η κατάκτησή του. Πόσο διάστημα έμεινε απόρθητο και πότε έγινε η πτώση του στους Τούρκους είναι άγνωστο. Με την αρχή της πιθανότητας, θα πρέπει να τοποθετήσουμε την πτώση του στις αρχές της περιόδου 1461 μετά την άφιξή τους στη Πελοπόννησο αφού πρώτιστο μέλημά τους ήταν να εξαλείψουν όλους τους θύλακες αντίδρασης, όπως έγινε και με το κάστρο του Σαλμενίκου. 
Ο καθηγητής Σπυρίδων Γκουρβέλος, στο αξιόλογο πόνημά του, «Ιστορία των Νεζερών» σελ. 58 συνδυάζει τη « τελική πτώση του απόρθητου φρουρίου των Νεζερών στους Τούρκους με το απότιστο άλογο κατά τη περίοδο της Α’ Τουρκοκρατίας 1461-1687 στην Αχαΐα». 

 Το 1700, κατά την απογραφή Grimani δεν υφίσταται κανένα χωριό με όνομα Νεζερό ή Νεζερά αλλά όμως η Χώρα ή κάστρο Εζερού υπήρχε και καταγράφεται με το όνομα Άγιος Δημήτριος και είχε 30 οικογένειες ή 105 άτομα ενώ η Σποδιάνα κατά την ίδια απογραφή είχε 12 οικογένειες ή 46 άτομα. Πότε όμως άλλαξε όνομα η χώρα Εζερού σε Άγιος Δημήτριος; Φυσικά αυτό πρέπει να έγινε πριν την απογραφή του Ενετού Προβλεπτή Grimani. Το 1829 κατά την απογραφή της Γαλλικής αποστολής του στρατηγού Μαιζώνος δεν αναφέρεται στο κατάλογο των απογραφόντων χωριών της περιοχής Νεζερών ο Άγιος Δημήτριος. Όμως στις 10/11/1841 ο γνωστός αγωνιστής της Ελληνικής Επανάστασης 1821 Δημήτριος (Μήτρος) Σκιαδάς σε αίτησή του για αναγνώριση των εκδουλεύσεων προς την Πατρίδα, αναφέρει ως τόπο γεννήσεώς του τον Άγιο Δημήτριο Νεζερών Γ.Α.Κ. Φ.206/ Τζώρτζης Ε263.

 Κατά τον Τριανταφύλλου το «κεφαλοχώρι αυτό είχε 12 εκκλησίες σώζονται μόνο 2-3», υπάρχει ο Αγιος Δημήτριος και η Αγία Σοφία μικρό εκκλησάκι που βρίσκεται μεταξύ Καλάνου και μύλων και στο ύψωμα βόρεια από το μύλο του Σκιαδά κοντά στο ποτάμι. 

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου