ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ (Τελευταίο)
Παρουσίαση: Αθανάσιος Νικ. Στάμος
Περιγραφή του Κάστρο Νεζερών
Το κάστρο, με το όνομα πλέον Άγιος Δημήτριος ήταν μικρού μεγέθους όπως μαρτυρούν τα ερείπιά του με περίμετρο 600 περίπου μέτρων. Σε τόσο μικρό χώρο είναι απορίας άξιον πως στεγάζονταν 30 οικογένειες ή 105 άτομα κατά την απογραφή του Ενετού Γκριμάνι. (Β. Παναγιωτόπουλος σελ.268)
Εδώ υπάρχει μια παλιά, ξεθωριασμένη από το χρόνο μαρτυρία, αλλά βαθειά χαραγμένη στη συλλογική μνήμη «λαϊκών λογίων» κατοίκων των περιοχών, ότι οι εξωτερικοί τοίχοι των οικιών σε συμπαγή παράταξη αποτελούσαν την Βόρειο-Ανατολική πλευρά του τείχους του Κάστρου και οι κάτοικοι σε δύσκολες περιστάσεις επικοινωνούσαν από τις ταράτσες και εδώ πάλι «η προφορική μαρτυρία ότι πηδώντας από κεραμίδι σε κεραμίδι δηλαδή από στέγη σε στέγη έφτανες στη κάτω Αχαγιά». Προφανώς να ήταν αυτό το καστροχώρι δομημένο με κτίσματα «σε συμπαγή παράταξη γύρω από έναν πανύψηλο Πύργο και γειτονιές αναχαίτισης των επιδρομέων». Ίσως αυτή η άποψη να έχει και κάποια σχέση με το επικλινές του εδάφους, στη κατασκευή του κάστρου με τις οικίες σε συμπαγή παράταξη.
Κατά τον Κώστα Τριανταφύλλου, κάθε φέουδο είχε το δικό του κάστρο, ίσως και δεύτερο, μέσα στο οποίο κατοικούσε ο Φεουδάρχης με την οικογένειά του και τους επιτελείς του και το κάστρο των Νεζερών ως μια οχυρωματική κατασκευή ίσως ανήκε σε κάποιον φεουδάρχη της περιοχής που πιθανότατα οικοδομήθηκε κατά τη περίοδο 1205 που έφτασαν οι Φράγκοι στην Αχαΐα, μέχρι το 1429μχ.
Κάτοικοι της Καστρο-Χώρας Νεζερών
Στα Δικαιοπρακτικά Έγγραφα των Μοναστηριών του Αγαμέμνονα Τσελίκα αναφέρονται τις τελευταίες δεκαετίες του 17ου αιώνα μερικά ονόματα Ελλήνων γαιοκτημόνων κατοίκων της περιοχής Νεζερών που έλκουν την καταγωγή τους πατρογονικά από τη καστρο-Χώρα Εζερού. Ήταν μεγάλοι γαιοκτήμονες πλούσιοι και με τεράστιες γαιοκτησίες στη ευρύτερη περιοχή. Θα αναφέρω μερικούς με τα κτήματα που κατείχαν στη περιοχή της Σποδιάνας από ντόπιες πληροφορίες και από τα τοπωνύμια (ανθρωπωνύμια) που υπάρχουν.
Λεφόπουλοι εκ Πατρών αφιερώνουν αγρόν στο Μοναστήρι το 1783. Σπύρος Λεφόπουλος και Ανδρίκος Λεφόπουλοι, αφιερώνουν αγρούς στο Μοναστήρι 15 Αυγούστου 1785. Ο Δημήτριος Λέφας το 1789 αφιερώνει αγρόν στη Μονή Χρυσοποδαρίτισσας. Ο Χριστόφορος Λέφας αφιερώνει χωράφι στον ουσουλιό στη Μονή χρυσοποδαρίτισσας 30 Μάιου 1793 μαζί με τον αδελφό του. Αυτοί οι Λεφόπουλοι έλκουν τη καταγωγή τους πατρογονικά από τη Χώρα Στη Σποδιάνα κοντά στο Ναό του Αγ. Γεωργίου, υπήρχαν κτήματα του Λέφα από τη Χώρα Εζερού και σήμερα το τοπωνύμιο καλείται, από τους ντόπιους,«στου Λέφα (ή Λαφά) το ίσωμα από τη Χώρα».
Άλλος μεγάλος γαιοκτήμονας από τη Χώρα Εζερού ήταν ο Πεταλούδης. Ο γέρο Χρύσανθος Πεταλούδης με τον Ιωάννη Γκιαουρόπουλο (ήγουν Πεταλουδόπουλον) αφιερώνουν χωράφια στο Μοναστήρι 8/7/1792 στη τοποθεσία Προντάνι, στου Ζουμά, στου Περδίκη, πάνω από του Περδίκη μαρτυρούν Πεταλουδέικα. Ο Πεταλούδης είχε επίσης καλλιεργήσιμες εκτάσεις στον ουσουλιό, στου Λυκουργιώτη και στο Δρυμώνα με δικό του αλώνι. Όλη σχεδόν η έκταση από τη θέση Κατσαρέλι μέχρι το δημόσιο δρόμο που διασχίζει το Δρυμώνα δηλαδή η καλογερόλακα και η δυτική πλαγιά του Δρυμώνα μετά τη καλογερόλακα ήταν ιδιοκτησία του Πεταλούδη. Η μαρτυρία αυτή μου δόθηκε από το Φίλιππα Βέτσο από τη Σποδιάνα που είχε χωράφι εκεί και οι πρόγονοί του ήταν συνορίτες με τους Πεταλουδαίους.
Άλλος μεγάλος γαιοκτήμονας από τη Χώρα Εζερού ήταν ο Αγγελής. Τα κτήματα που βρίσκονται νοτιοδυτικά της άνω Σποδιάνας με το τοπωνύμιο «Αγγελικό» ήταν του Αγγελή από τη Χώρα. Επίσης στη περιοχή Μπούγα τη σημερινή Ροδιά το μεγάλο κτήμα Αγγελικό με το τοπωνύμιο Μετόχι ήταν του Αγγελή από τη Χώρα Εζερού και σήμερα είναι Καλογερικό αφιερωμένο στο Μοναστήρι της Χρυσοποδαρίτισσας. Τα παραποτάμια κτήματα στα Σκιαδέικα ανήκαν κάποια εποχή στους γαιοκτήμονες της Χώρας Εζερού και τα οποία αφιερώθηκαν από τους ιδιοκτήτες τους στο Μοναστήρι. Πληροφορίες με τις αφιερώσεις στη Μονή υπάρχουν στα Δικαιοπρακτικά Έγγραφα του Α. Τσελίκα
Τα ονόματα αυτά που προανέφερα είναι γνωστά στους παλαιότερους κατοίκους του χωριού μας από τα τοπωνύμια (ανθρωπωνύμια} επειδή βρίσκονταν στη περιοχή μας και είχαν σύνορο με κτήματα των κατοίκων της Σποδιάνας. Αναφέρονται μόνο τρία ονόματα οικογενειών από τη Χώρα Εζερού. Σίγουρα υπήρχαν και άλλες οικογένειες επιφανών και πλουσίων γαιοκτημόνων από τη Χώρα Εζερού, με κτήματα σε άλλες περιοχές που δεν είναι γνωστές επί του παρόντος.Ο Κ. Τριανταφύλλου στο Ιστορικόν Λεξικόν των Πατρών σελ.261 Β’ Έκδοση 1980, αναφέρει δεκαπέντε ονόματα από τη Χώρα Εζερού ή κάστρο Νεζερού το έτος 1713 αλλά και « εκ χωρίου Εζερού». Άρα υπήρχε η Χώρα το 1713.
Με την πτώση του κάστρου στους κατακτητές, ίσως κατεδαφίστηκαν τα τείχη, όπως συνήθως έπρατταν στις μικρής σημασίας κατασκευές των κάστρων ή αν το κάστρο ήταν σημαντικό για την εξουσία, τότε εγκαθιστούσαν φρουρά και ήλεγχαν στρατιωτικά τη γύρω περιοχή οι Οθωμανοί κατακτητές. Παράλληλα με την καταστροφή του Κάστρου Εζερού, κατέστρεψαν και τη γέφυρα που συνέδεε τη δυτική όχθη του Λακκωματέϊκου ποταμού με το κάστρο πλησίον του Ιερού Ναού του Αγ. Δημητρίου.
Κτήση του κάστρου και της Χώρας Νεζερών
Θα ανατρέξουμε και πάλι στον Πανεπιστημιακό Ιστορικό καθηγητή Γεώργιο Λιακόπουλο στο πόνημά του «Οι Φράγκοι, οι Ενετοί και οι Οθωμανοί στην Αρκαδία 1204-1830 σελ. 160» και στο σημείο «οι Φράγκοι για περισσότερους από δύο αιώνες προσπάθησαν να εδραιώσουν την παρουσία τους στη Πελοπόννησο. Για να ελέγξουν την εχθρική γι’ αυτούς επαρχία έδωσαν ιδιαίτερη προσοχή στην οχύρωση του χώρου με την οικοδόμηση φρουρίων απανταχού της Πελοποννήσου… Σε αυτή την εποχή ανάγεται το οικιστικό μοντέλο της υστερομεσαιωνικής Πελοποννήσου το οποίο θέλει μεγάλου μεγέθους οχυρωμένα χωριά ή Πόλεις να δορυφορούνται από μικρότερα χωριά».
Μέσα στα 150 και πλέον κάστρα των Φράγκων που οικοδομήθηκαν στη Πελοπόννησο μπορούμε να κατατάξουμε και την οικοδόμηση του μικρού κάστρου Εζερού με αμφίβολη την ακριβή χρονολόγησή του επειδή «δεν επιβεβαιώνεται από κάποια φιλολογική ή επιγραφική πηγή». Είναι όμως αποδεκτό από μερικούς ερευνητές ότι κατασκευάστηκε από τους Φράγκους εισβολείς στη χώρα μας και για δικούς τους λόγους επέλεξαν τη συγκεκριμένη τοποθεσία και επειδή η περιοχή στερείτο ικανοποιητικού οδικού δικτύου και η πρόσβαση στο χώρο ήταν δύσκολη, τους παρείχε μεγαλύτερη ασφάλεια. Μέσα στο κάστρο, όπως προανέφερα, ίσως να κατοικούσε ο Φεουδάρχης ή κάποιοι ανώτεροι στρατιωτικοί επιτελείς με τη φρουρά τους, τις οικογένειές τους και τις αντίστοιχες υπηρεσίες τους και επόπτευαν τη γύρω περιοχή που τους ενδιέφερε. Σ’ ένα από τα «τέσσερα-πέντε πλατώματα» που υπάρχουν, στο χώρο να ήταν κάποιος ψηλός πύργος και να αποτελούσε ως συνήθως το Διοικητήριο του Κάστρου με κατοικίες γύρω-γύρω και στα υπόλοιπα πλατώματα να υπήρχαν κτίσματα για στρατιωτικές υπηρεσίες και στο ψηλότερο πλάτωμα να υπήρχε πύργος διόπτευσης ή πύργος φρυκτωρίας με πυρσούς δηλαδή αποστολή μηνυμάτων με φωτιές.Τα κάστρα συνήθως είχαν και υδροσυλλεκτικά φρεάτια (δεξαμενές) «όμβριων υδάτων» δηλαδή τα νερά των βροχών από τις στέγες των κατοικιών να καταλήγουν στις δεξαμενές αυτές. Στο κάστρο Εζερού υπάρχει ένα κυκλικό κτίσμα υδροσυλλεκτικής υποδομής που μαρτυρεί μάλλον δεξαμενή «όμβριων υδάτων» Στο σημείο αυτό θα μεταφέρω αυτούσια μια συγκεκριμένη περικοπή από το ιστολόγιο του Αμφιτρείδη με ενδιαφέροντα στοιχεία που αναφέρονται στην ύπαρξη του χωρίου Εζερού και των Νεζερών το 1623.
«Η παλαιότερη μαρτυρία της τοπωνυμίας για τα Νεζερά σώζεται στην Ιερά Μονή Ιβήρων του Αγίου Όρους σε αγιολογικό κώδικα του 17ου αιώνος σχετικά με τον Βίον του Αγίου Ανδρέου που συγγράφηκε από μοναχό της Μονής Ομπλού με όνομα Συμεών το έτος 1623 που είχε καταγωγή από χωριό των Νεζερών και συγκεκριμένα αναφέρει:«Ετελειώθη ο παρών βίος του μακαρίου Ανδρέου του δια Χριστόν σαλού δια χειρός Συμεών μοναχού, και ομπολίτη εκ χωρίου Εζερού,εν έτι α,χκγ' (1623).Λίγα χρόνια αργότερα, το έτος 1635, η ονομασία απαντά στο Σιγίλλιο του Οικουμενικού Πατριάρχου Κυρίλλου Β΄ του Κονταρή, δια του οποίου απονέμεται το πρώτον η σταυροπηγιακή αξία στην αντικρίζουσαν προς ανατολάς τον λόφο όπου έκειτο το αρχαίον πόλισμα Εζερού στην Μονήν της Υπεραγίας Θεοτόκου της Χρυσοποδαριωτίσσης της εν τη χώρα Εζερώ».
Η μαρτυρία αυτή της τοπωνυμίας για τα Νεζερά φανερώνει ότι «το αρχαίον πόλισμα Εζερού εν τη χώρα Εζερώ» ήταν ένα χωριό από παλαιότερη κτήση ή δημιουργήθηκε ταυτόχρονα με το κάστρο, δηλαδή «η Χώρα» όπως συνήθιζαν να την αποκαλούν οι κάτοικοι της περιοχής, να ήταν σημείο αναφοράς των μικρών χωριών «δορυφόροι» δηλαδή τα Νεζεροχώρια, κατά την άποψή μου. Η ονομασία «Χώρα» είναι μια συνηθισμένη ονομασία που απαντάται σε πολλά νησιά της Ελλάδας και αποτελεί το Κέντρο των υπόλοιπων χωριών της ευρύτερης περιοχής της νήσου. Με αυτή τη λογική και η Χώρα Εζερού με τα «χωριά δορυφόροι» αποκτά αυτή την ονομασία. Τέλος κατά γενική ομολογία οι κατασκευές των Φράγκικων κάστρων και φρουρίων ήταν πρόχειρες και με πρόχειρα υλικά δομημένες, αλλά και σε τελική ανάλυση η παραμονή των Φράγκων κατακτητών στη Πελοπόννησο δεν άφησε μνημεία ή κάτι το αξιόλογο όπως άφησαν για παράδειγμα οι Ενετοί κατακτητές.
(Περισσότερα στοιχεία ίσως υπάρξουν με την ψηφιοποίηση και την ανάδειξη των εντύπων πολιτισμικών τεκμηρίων που διαθέτει το οικουμ. Πατριαρχείο και η Σχολή της Χάλκης).
Αθανάσιος Νικ. Στάμος Αθήνα Νοέμβριος 2020
Στοιχεία από το ανέκδοτο πόνημά μου Μνήμες και Θύμησες από τη παραδοσιακή Σποδιάνα
Πηγές:
Γ.Λιακόπουλος Η Πελοπόννησος κατά τη πρώτη Οθωμανοκρατία
Αθ.Τζώρτζης Ιστορικό Λεξικό Επαρχίας Καλαβρύτων
Σπυρίδων Γκουρβέλος Ιστορία των Νεζερών
Γουίλιαμ Μίλερ Οι Ηγεμόνες της Πελοποννήσου
Β.Παναγιωτόπουλος Πληθυσμός και οικισμοί της Πελοποννήσου 13-18αι.
Κ.Τριανταφύλου Ιστορικόν Λεξικόν Πατρών Β’ Εκδοση 1980
Ιστολόγιο Αμφιτρείδη το Κάστρο των Νεζερών
Αγαμ. Τσελίκας Τα δικαιοπρακτικά έγγραφα των Μοναστηριών
Προφορικές Μαρτυρίες κατοίκων της περιοχής.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου