Αηβασιλιάτικα Κάλαντα στη Σποδιάνα τον περασμένο αιών

Παρουσίαση: Αθανάσιος Στάμος

Ο Μέγας Ιεράρχης της εκκλησίας Βασίλειος, θεωρείται ο κατ’ εξοχήν αντιπρόσωπος της πένας, του χαρτιού και του καλαμαριού.
«Που έχει τον ουρανό χαρτί, τη θάλασσα μελάνι ,
το χέρι του το άγιο, αθάνατο κονδύλι,
με το κονδύλι έγραφε και με το χαρτί μιλούσε,
και πρόλεγε τις τύχες των ανθρώπων και του Έθνους»

Απ’ τα πολύ παλιά τα χρόνια έχουν καθιερωθεί στο χριστιανικό κόσμο να λέγονται τα κάλαντα της πρωτοχρονιάς. Στη Σποδιάνα το έθιμο ανάγεται στο απώτερο παρελθόν, στους αιώνες που πέρασαν. Ο τρόπος που τραγουδούσαν τα κάλαντα οι προπάτορές μας είναι αξιοπερίεργος και ίσως πρωτότυπος. Αναφέρομαι στην εποχή γύρω στα 1850 από μαρτυρία του παππού μου γερο-Θανάση Στάμου που είχε λάβει ενεργό μέρος σε τέτοιες εκδηλώσεις.

Οι καλλίφωνοι αγιοβασιλιάτικοι τραγουδιστάδες, ξεκινούσαν να τραγουδούν τα  κάλαντα παραμονή της πρωτοχρονιάς. Στο ξεκίνημα η παρέα αποτελείτο από δυο κοινωνικά καταξιωμένα άτομα του χωριού και έμπαιναν στο πρώτο σπίτι (που συνήθως ήταν του Νίκα ή του Κραβαριώτη στο κάτω χωριό) και έλεγαν τα κάλαντα. Αργότερα όμως, στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα, οι τραγουδιστάδες πλαισιώθηκαν και με μουσικά όργανα, με κλαρίνο το Φίλιππα Βέτσο, βιολί το Νικολό Σούρα, λαούτο το Κώστα Πατσαβά και ταμπουρά το Νίκο Στάμο.

Αν θα μπορούσαμε νοερώς να μεταφερθούμε, έστω και για λίγο, σε κείνη την εποχή, που στο χωριό μας υπήρχαν εξήντα οικογένειες με 300 περίπου άτομα, πόσο όμορφα θα νοιώθαμε σε μια τέτοια αγιοβασιλιάτικη περιοδεία των προγόνων μας από σπίτι σε σπίτι, με το λαδοφάναρο στο χέρι για το βαθύ σκοτάδι, μέσα στο τσουχτερό κρύο του χειμώνα!!!

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΟΥ ΝΑΟΥ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝOY TOY ΠΡΟΔΡΟΜΟΥ

  Παρουσίαση Αθανάσιος Ν. Στάμος 

Κατά την Οθωμανική περίοδο οι κατακτητές δεν επέτρεπαν την οικοδόμηση ναών σε απομακρυσμένες περιοχές από τα χωριά και οι θρησκευτικές λατρείες των κατοίκων εκτελούνταν σε μικρού μεγέθους λατρευτικούς χώρους τις εκκλησίες με τους στυγνούς όρους που κατά διαστήματα έβαζαν και τα εκκλησάκια που άλλοι κατακτητές είχαν επιτρέψει να υπάρχουν σε απόμακρες περιοχές από τα χωριά, οι Οθωμανοί τα κατέστρεφαν.
Οι προπάτορες μας εκκλησιάζονταν στην Ιερά Μονή της Χρυσοποδαρίτισσας. Μετά την απελευθέρωση ξεκίνησαν ελεύθεροι πλέον και με χρήματα που συγκέντρωσαν με εράνους και χορηγίες να κατασκευάσουν ναούς όπως το 1884 οικοδόμησαν τον Ιερό Ναό του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου που γίνεται αναφορά στη συνέχεια.

Οι Ιερείς της Σποδιάνας (Χρυσοπηγής) 1835-2021

Παρουσίαση Αθανάσιος Ν. Στάμος            

Κάκιζας Ιωάννης [Παπαγιαννάκης] αναφέρεται στην Α’ Κατάσταση κληρικών (η οποία δεν αναφέρει ημερομηνία, αλλά εικάζω ότι είναι του έτους 1835) με α/α 1517 ως εφημέριος καταγόμενος από Σποδιάνα, είναι ηλικίας 53 ετών  [γεννηθείς το 1782] έγγαμος με εκκλησιαστικό βαθμό - και τόπο διαμονής Πούμπα [Μπούμπα] Επισκοπής Κυναίθης (ΓΑΚ. Αρχ. Γραμματείας Υπουργ. Εκκλ. και Δημοσ. Εκπαιδευσ. Φ505).

 Δούρος Γεράσιμος [Παπαγεράσιμος] αναφέρεται σε κατάσταση κληρικών χωρίς ημερομηνία (αλλά εικάζω ότι είναι του έτους 1835) καταγόμενος από Σποδιάνα ηλικίας 47 ετών [γεννηθείς το 1788] άγαμος, μοναχός, επιτήδευμα γεωργός με τόπο διαμονής Μονή .Χρυσοποδαρίτισσας, της Επισκοπής Κυναίθης (ΓΑΚ. Αρχ. Γραμμ. /Υπουργ. Εκκλησ. και Δημοσ. Εκπαιδ. Φ505).                                        

Η Σπυριδούλα της Χρυσοπηγής (Κυρά κι' Αρχόντισσα)

Παρουσίαση: Αθανάσιος Νικ. Στάμος

Η αγαπητή μας κυρία  Σπυριδούλα Γιαννικοπούλου, ζει στο αρχοντικό της στο όμορφο ορεινό χωριό μας και χαίρεται να επισκέπτεται τακτικά και να συνομιλεί  διαδικτυακά με τα πέντε παιδιά της, τα έντεκα εγγόνια της και το δισέγγονό της. Ήρθε νύφη στο χωριό μας από την ορεινή Ναυπακτία πριν από αρκετά χρόνια.

Ο άνθρωπος (προξενητής εκείνης της εποχής) που είχε αναλάβει να φέρει σε επαφή γνωριμίας το μελλοντικό ζευγάρι ήταν σίγουρος ότι η γνωριμία αυτή θα είχε αίσιο τέλος και δεν είχε άδικο. Η Σπυριδούλα όμως, είχε δηλώσει στο πατέρα της και στα αδέλφια της που τη συνόδευαν στο χωριό του γαμπρού ότι «αν δεν μου αρέσει ο γαμπρός και το χωριό, θα φύγω και θα γυρίσω πίσω στην αμπελακιώτισα» το χωριό καταγωγής της.

Το Ολοκαύτωμα της Χρυσοπηγής

               (29 Απριλίου 1944)
Πέρασαν 80 χρόνια από την αποφράδα εκείνη μέρα της 29^ης Απριλίου 1944 και στο χωριό μας υπάρχουν ακόμα ερείπια κατεστραμμένων οικιών από τον εμπρησμό που προκάλεσαν τα Γερμανο-Ναζιστικά στρατεύματα κατοχής σε αντίποινα για τις μεγάλες απώλειες που είχαν υποστεί από τις επιθέσεις των μαχητών του ΕΛΑΣ δηλαδή των ανταρτών.

Η αντίσταση αυτή θα έπρεπε με κάθε τρόπο να εκλείψει με οποιοδήποτε κόστος επειδή οι κατακτητές είχαν πληροφορίες ότι επρόκειτο να γίνει απόβαση των συμμαχικών δυνάμεων στη Πελοπόννησο και συγκεκριμένα στα ακρωτήρια Ταίναρο ή Ακρίτας και ότι οι  δυνάμεις του ΕΛΑΣ θα κινιόντουσαν  σε αντιπερισπασμό υπερ της απόβασης.

Η απόφαση πάρθηκε στη Κόρινθο στις αρχές Απριλίου από τους Γερμανούς στρατηγούς Χέλμουτ Φέλμυ, Φον λε Σουίρ και Σιμάνα τον Αρχηγό των SS και υπεύθυνο των Ελληνικών Ταγμάτων Ασφαλείας που οργάνωσε στη Πάτρα με τη βία  ο πρώην αξιωματικός του Ελληνικού στρατού και έμπιστος φίλος των Γερμανών αντικομουνιστής Νίκος Κουρκουλάκος, τα εφοδίασε με Γερμανικές στρατιωτικές στολές και με όπλα και τα έθεσε στο πλευρό των Γερμανών σαν ενισχυτική δύναμη για την εξολόθρευση των δυνάμεων αντίστασης του ΕΛΑΣ και με αυτό τον τρόπο οι Ναζί πέτυχαν να χύνεται λιγότερο αίμα από τους Γερμανούς στρατιώτες στις συμπλοκές με τους αντάρτες. 

Η γυναίκα της αγροτιάς! (Μέρος δεύτερο}

            

Υπήρχε όμως και μια άλλη Σποδιανιώτισσα νοικοκυρά που δεν έδινε και τόση μεγάλη σημασία ότι «η καθαριότητα είναι μισή αρχοντιά». 
Παρείχε όμως τη βασική καθαριότητα στο σπίτι της (χωρίς όμως την αρχοντιά) διότι περνούσε το περισσότερο καιρό με το σύζυγο στα κτήματα τους και στο κοπάδι των αιγοπροβάτων και επέστρεφε το βράδυ κουρασμένη και ταλαιπωρημένη  στο σπίτι να ετοιμάσει στα γρήγορα φαγητό, να φροντίσει όσο μπορούσε, με το καλύτερο τρόπο τα παιδιά και τους μεγαλύτερους αν υπήρχαν, να πλύνει στα πρόχειρα κάποια ρούχα στη σκάφη, να τα βάλλει κοντά στη φωτιά στο τζάκι να στεγνώσουν ή να ζυμώσει ψωμί και να το ψήσει στη τσερέπα (γάστρα) κυρίως το χειμώνα με τα πολλά χιόνια, τους πάγους το τσουχτερό κρύο και τις ασταμάτητες ραγδαίες βροχές.

Οι «Ανεβοκατεβάτες της Σποδιάνας»

   

Η κτηνοτροφία στο χωριό μας παλαιότερα ήταν πολύ ανεπτυγμένη. Όλοι σχεδόν οι κάτοικοι έτρεφαν αιγοπρόβατα και άλλα χοντρά ζώα που ήταν απαραίτητα για να καλύψουν τις διατροφικές τους ανάγκες παράλληλα με τη γεωργία και την αμπελοκαλλιέργεια. Από τις αρχές του Μάη κάθε χρόνο, ξεκινούσαν συζητήσεις για το «ανέβασμα στο βουνό» με τα κοπάδια τους με συγκεκριμένη ημερομηνία το πρώτο δεκαήμερο του Ιουνίου.
 Είναι μια παραδοσιακή τακτική που έχει τη ρίζα της στα πολύ παλιά χρόνια που ακολουθούν οι κάτοικοι του χωριού μας πιστά και απαρέγκλιτα και έχει τεράστια πολιτισμική και κοινωνική σημασία όχι μόνο για τους ποιμένες της Σποδιάνας, αλλά γενικά και για τους περισσότερους κτηνοτρόφους, το χειμώνα με τις στάνες τους στα «χειμαδιά» και το καλοκαίρι στα «θερινά» βοσκοτόπια.